Spinozatunnel brengt heden en verleden samen

Onder de Spinozabrug ligt een bijzondere tunnel. Voor de vormgeving van de Spinozatunnel werkte kunstenaar Louise Hessel samen met omwonenden. Dit past in de filosofie van haar projecten. “Tunnels die ik ontwerp, kunnen zich maar op één plek bevinden.”

Louise Hessel poseert bij “één van haar tunnels”.

Spinoza in Utrecht

‘Volledige kennis van iets veronderstelt ook kennis van zijn oorzaak.’ Een indringende spreuk aan het begin dan wel einde van de tunnel. Het zijn woorden van de filosoof Baruch Spinoza (1632-1677) en ze stemmen tot nadenken. Iets is nooit zomaar zoals het is. Er is een oorzaak en die moet je volledig doorgronden.

Spinoza was een van de belangrijkste Verlichtingsfilosofen en zijn ideeën over godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting zijn in de moderne Westerse wereld nog altijd van grote invloed. Maar liefst vier keer komen we zijn naam tegen in een gebied van slechts enkele hectaren in Utrecht West: Spinozaweg, Spinozaplantsoen, Spinozabrug en: de Spinozatunnel.

Renovatie

De tunnel werd in 2015 gerenoveerd. Utrecht West kreeg er een markante plek bij. Wie erdoor fietst of wandelt, ontkomt er niet aan. De tegels zijn groen aan de kant van de wijk en blauw aan de waterkant. Ze hebben verschillende tinten die volledig random zijn aangebracht. De afbeeldingen hebben allemaal met deze plaats te maken. Zo zien we oude foto’s van Douwe Egberts, een kaartje van het gebied en zelfs de vissen die in het kanaal zwemmen. En natuurlijk zijn daar de spreuken van de naamgever van de tunnel, aangevuld met scheepvaartuitdrukkingen aan de waterkant.

Gebonden aan de plaats

“Alle tunnels die ik ontwerp, zijn gebonden aan de plek waar ze liggen. Ze kunnen zich echt alleen op die plek bevinden.”

Om haar tunnels echt plaatsgebonden te maken, laat Louise alles van de plek erin samenkomen. Louise: “Heden en verleden zie je terug. Spinoza zelf bijvoorbeeld en oude munten uit de Romeinse tijd. Voor de afbeeldingen ben ik in de geschiedenis gedoken. Ik ontdekte foto’s in het Utrechts Archief en kreeg van Douwe Egberts hele bijzondere afbeeldingen die al die jaren in de fabriek lagen.”

Louise Hessel poseert bij het kunstwerk van Spinoza, opgebouwd uit woorden.

Verhalen van bewoners

De allerbelangrijkste bron waren echter de bewoners van het gebied en hun verhalen. Daarom heeft Louise hen uitgebreid betrokken in het vormgevingsproces. Er was een informatieavond waar omwonenden hun ideeën kwijt konden. Sommige daarvan zijn uiteindelijk gerealiseerd in de tunnel. Louise: “Ik hoorde bijvoorbeeld verhalen van mensen die van jongs af aan in de wijk woonden en vroeger langs het kanaal gingen vissen. Dat inspireerde me tot de afbeeldingen van vissen aan de kanaalkant van de tunnel.”

Achter de precieze plek van de afbeeldingen binnen de tunnel zit een gedachte, aldus Louise. ‘Aan de kant van de Munt staat de afbeelding van een munt, aan de kant van Douwe Egberts zien we de fabriek. Zo vormt de tunnel de verbinding tussen de buurt van de Munt en die van Douwe Egberts.’

Betrokkenheid van de buurt

Opvallend aan de tunnel is dat er eigenlijk nauwelijks graffiti wordt gespoten. Als het er al is, wordt het in no time verwijderd. Volgens Louise komt dit door de betrokkenheid van de buurt bij het project. “Ze nemen meteen contact met me op zodra de tunnel wordt beklad. Ik handel het af met de gemeente, het wordt dan meteen verwijderd.”

Als kunstenaars tunnels en andere openbare plaatsen vormgeven, gebeurt dit vaak op een anonieme manier, vindt Louise. “Ze maken iets dat ze zelf mooi vinden en dat was het. Er is geen daadwerkelijke binding met de plaats. En dat merk je als de plek beklad wordt. Mensen fietsen en lopen er voorbij en merken het niet eens op. Ze voelen er geen betrokkenheid mee. Doordat ik de mensen vanaf het begin heb laten meedenken in de vormgeving is die betrokkenheid er hier wel.”

Tekst: Steven van der Jagt Beeld: Thomas Duiker